- Rev. Lianchhunga Khiangte
Baibul châng thlan: Tûn achinah hian tumahin mi tibuai tawh suh se; ka taksaah hian Isua chhinchhiahnate ka pu si a (Galatia 6:17).Tûnlai khawvêla ruihhlo hlauhawm ber ti hiala an chhâl, a ngawl vei awlsam leh a nghawng nâ, bânsan leh enkawl harsa bawk si, Methamphetamine (‘Meth-am-fe-ta-min’ tia lam tûr) hi amphetamine damdawi chi khat a ni a, hmanrua leh bawlhlo hmuh awlsam tê tê atanga siam chhuah a ni. Thluak leh hriatna thazâm chawk thovin mi a tizauthau chiam a, chumi thlahlel chuan miten he damdawi hi an ti thîn a ni. He ruihhlo hi khawvêl ram hrang hrangah chi hrang tam takin siam chhuah a ni a. Australia rama New South Wales Ministry of Health chuan a tak dân (purity) azirin chi thumin a then a, chû’ngte chu: Speed, Base leh Ice te an ni.
[caption id="attachment_5793" align="alignright" width="150"]
Methamphetamine ruihhlova a chak lo deuh ber chîho hi Speed an vuah a, 10% atanga 20% vêla tak (pure) a ni. Koh duatna hming (street name) dang a nei nual a: Go-ee, Whiz, Rev, Uppers tihte. A phut vâr leh eng te, a tlang (pills - tablet or capsule) tein siam chhuah a ni. Hnâra hnim (snort), inchiu (inject) emaw dawlh (swallow)-in an ti thîn.
(ii) Base
[caption id="attachment_5792" align="alignright" width="150"]
Base hi Pure, Paste, Wax ti te pawhin an sawi bawk a, Speed te aia tak tha zâwk a ni. Methanphetamine ruihhlo, a hnawm emaw mawm lam chia siam chhuah a ni a; a hmêlhmang a inang lo nasa thei viau. A vâr, a eng leh a uk tein siam chhuah a ni. Taksaa chiu luh (injected) a ni tlângpui a, dawlh theih pawh a ni.
(iii) Ice: [caption id="attachment_5791" align="alignright" width="150"]


Mathamphetamine ti tam leh rei tawhte chu a lova awm thei lo (addicted)-in an awm a, ruihhlo ngai an lo chang der a. Harsatna namên lovin a tlâkbuak zui thîn. Dawhtheihna tlachhamin an thin a lo ram a, an zirlai leh an hnathawhah pawh hlawhtlinna chang tûra beih hrâm hrâm tumna an nei thei tawh thîn lo. An rilru a hnual a, an ngaihtuahna pawh a vai ruai a ni. Mihring an tling tawh lo ti ila a dik ber ang. Tin, an taksain natna hrang hrangte a ngam tawh loh avângin an dam lo deuh reng mai a. Hnâra hîp lût thînte chuan hnârthi leh sinus te an nei thei a, inchiu thînte chuan an inchiuna hmanrua kaltlangin thihpui theih natna hlauhawm – hepatitis C, hepatitis B, HIV/AIDS, Septicaemia and vun pân leh hnai tiam tuam te an nei thîn. Tin, inchiu nâna an hman methamphetamine damdawi leh a siamnaa an pawlh thin damdawi dangte hian thisen zâmte fanin a hnawh phui a, mihring kawchhûnga bung pawimawh hrang hrang – thin tha lo, lung na, kal na, thisenzâm puak keh leh pân chhia te a thlen thîn.
3. Methamphetamine chungchânga Thutak leh ThupuarpawlêngHe ruihhlo chungchângah hian thil dik tak, mahse hun inher zêla dik zîktluak si lo a awm fo va. Entîr nân, men rei theihna leh lehkha thiamtheihna a ni. A dik a ni. He damdawi ruite hi mutchhuak miah lovin an meng reng thei a, zirlaite chuan an zirlaiah rilru an sâwrbing tha hle. Mahse chawlhkâr leh thlate a lo veia meng leh harhfîma awm an nei meuh tawh thîn lo. An zirlaia rilru an sâwrbingna pawh chu finna lam hawi ni lovin thil dang rêng ngaihtuah thei lovin an rilru a tawi tuk mai a ni zâwk âwm e. Tin, ria nalh (slim)-na nia sawi a ni a; a tîrah chuan a dik chiah mai. Mahse rei lo têah ria-nalh kal pêlin an sâwngin an zûr thuai a. Tleirâwl vânglai hi thla thum chhûngin an tar bawih bawih hman e, an ti a ni. Ha leh kam bâwr phei chu hmuh tlâkloh khawpa tenawmin a nghaisa thîn a, chu chu Sâptawngin ‘Meth mouth’ an vuah. Hritlâng damdawi tha tak a ni tih pawh hi a dik reng mai. Mahse hritlâng aia na leh râpthlâk natna a kai chhuak si a ni. Hritlân loh ringawt hi damna a ni si lo va.
4. Mathamphetamine MizoramahMethamphetamine hi khawthlang Sâpramah te chuan kum tam tak an lo buaipui tawh a. Mexico ram khu an siamna hmunpui pakhat niin an sawi. Tûn hnaiah kan ramin kan hmêlhriat ve ta mêk a. A siamna hmanrua Pseudoephedrine, Mizotawnga Damdawi kheh emaw, Khehpuam kan tih mai hi kan chhak Myanmar ramah thawn chhovin factory-ah an lo sâwngbâwl a, Methamphetamine hi a lo chhuak ta a ni. Chuta tangin khawvêl hmun dangah thawn chhuah a ni a, keini Mizoram hi a thawnchhuahna (trafficking) kawng kan ni. Kan hriat tel tûr erawh chu, a harsa harsaa buaipui a, foreign ram danga hralh ai chuan kan ramah hian man man pangngai taka hrlahna an hmu a nih phawt chuan an tiral hrehin a rinawm loh. Tin, Mizoram min tirâlkhêl lo thei lotu pakhat chu, he ruihhlo hi ruihhlo piana piang lovin kamram, ei leh in (sweet/drinks) anga intheh mai mai theiha siam leh sem nia hriat a ni hi a ni. Mi tin kan fîmkhur a ngai. Chuvângin, hmêlhriat loh leh mi dang ei leh in tûr pêk lakah fîmkhur tûr a ni a. Company rintlâk kutchhuak chauh eiin in thîn la; khawchhak lam atanga lo kal ei leh in tûrte chu a theih chin chinah hnar zêl ang che. Tin, rilru leh taksa hahdam nân tiin Doctor chawh (prescribed) loh damdawi ei mai mai suh.